TẾT ĐOAN NGỌ & DỊCH THUẬT

 

TẾT ĐOAN NGỌ & DỊCH THUẬT

 

Theo Wikipedia, Tết Đoan Ngọ hoặc Tết Đoan Dương (ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch) là một ngày Tết truyền thống tại một số nước Đông Á như Việt Nam, Đài Loan, Triều Tiên và Trung Quốc.

 

TẾT ĐOAN NGỌ + HAY CÒN GỌI LÀ …

 

Nếu ta muốn biết Tết Đoan Ngọ còn có tên gọi nào khác không thì ta có thể gõ như trên & sẽ nhân được một số kết quả như ‘Ngày 5 tháng Năm gọi là Đoan Ngọ. Có khi gọi là Đoan Ngũ vì có hai số 5. Người ta còn gọi là Đoan Dương hoặc Trùng Ngũ, vì số 5 thuộc dương’.

 

TẾT ĐOAN NGỌ + VIỆT NAM CÒN GỌI LÀ

 

Ở Việt Nam, Tết Đoan ngọ còn được dân gian gọi là bằng cái tên dân dã hơn là Tết giết sâu bọ.

Tết Đoan ngọ còn được người Việt gọi bằng cái tên khác là ‘Tết Nửa Năm’ (cũng có nơi là gọi là Giữa Năm). Đây được xem là tên gọi của riêng người Việt, không lẫn với tên gọi của các quốc gia khác. Về tên gọi Tết Nửa năm, tác giả Nguyễn Ngọc Thơ trong “Lại bàn về nguồn gốc tết Đoan ngọ” giải thích: ‘Thời cổ đại, người Việt Nam dùng lịch kiến Tý, do vậy tháng mở đầu trong năm là tháng 11 âm lịch. Theo cách tính này, ngày 5 tháng năm rơi vào thời điểm nửa năm, do vậy dân gian Việt Nam rất chuộng tên gọi tết Nửa năm’.

 

TẾT ĐOAN NGỌ + WIKIPEDIA

 

Nếu ta muốn biết ‘Tết Đoan Ngọ’ tên gọi tiếng Anh là gì thì cũng gõ theo từ khóa nêu trên & sẽ nhận được kết quả như:

- Tết Đoan Dương (Dương: yang) - yang being sun

- Tết Trùng Ngũ (Trùng: double, Ngũ: the fifth),

- Tết Đoan Ngũ, Tết Trùng Nhĩ or Tết Nửa Năm (Nửa Năm: a half of a year) is a festival celebrated at noon on the fifth day of the fifth lunar month.

 

TRUNG QUỐC VÀ TẾT ĐOAN NGỌ

Theo một trang website trên mạng thì ‘Tết Đoan Ngọ 端午 (The Duanwu Festival,)hay còn gọi là tết Đoan Dương 端阳(Duanwu Ji), vào ngày mùng năm tháng năm âm lịch (on the fifth day of the fifth lunar month), là một trong những ngày tết truyền thống quan trọng của người Trung Quốc.

Tết Đoan Ngọ luôn rơi vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch nên người Trung quốc còn gọi là Ngũ trùng (It always falls on the fifth day of the fifth lunar month, hence Chinese people also call it Double-Fifth Day). Tuy nhiên, Tết này có nhiều tên gọi khác tùy theo phong tục và lễ lạc khác nhau ở mỗi địa phương và ‘Dragon Boat Festival’ (Tết Đua Thuyền Rồng) được biết đến nhiều nhất ở phương Tây.

 

TẠI SAO ‘MỒNG 5 THÁNG 5 Â L’ LÀ VẤN ĐỀ DỊCH THUẬT?

 

DƯƠNG LỊCH, ÂM DƯƠNG LỊCH

 

Người Việt hiện nay khi nói thuật ngữ dương lịch nói chung là nói tới lịch Gregory mặc dù trên thực tế có nhiều loại lịch khác và dương lịch (lịch Gregory) được sử dụng phổ biến trên thế giới.

Âm dương lịch lại được sử dụng ở nhiều nền văn hóa trong đó có Việt nam nhưng người Việt lại dùng âm lịch cho các lễ hội và Tết Đoan Ngọ.

Vậy, nếu câu hỏi là: ‘Tết Đoan Ngọ nhằm vào ngày 5 tháng 5 ÂL, 2019’ thì nên dịch ‘ngày 5 tháng 5’ nói trên như thế nào?

 

MẤT TRONG DỊCH (LOSS IN TRANSLATION)

 

Susan Bassnett trong 'Translation Studies' cho rằng ‘mất trong dịch là những khó khăn mà người dịch vấp phải khi gặp các thuật ngữ hoặc khái niệm mà ở ngôn ngữ gốc (SL) không tồn tại trong ngôn ngữ dịch/đích (TL)’. Điều này cho thấy người Anh, Mỹ ... không dùng Âm lịch nên khi dịch một khái niệm ‘mồng 5 tháng 5 ÂL’ thì người dịch có vấn đề..

 

MỒNG 5 THÁNG 5 ÂM LỊCH … & DỊCH THUẬT

 

Tháng 5 (tiếng Anh là May) là tháng thứ 5 trong lịch Gregory . Trong âm lịch, tháng thứ năm gọi là tháng Năm và tháng Năm tương đương với tiếng Anh trong trường hợp này là ‘fifth month’ và mồng 5 là ‘fifth day’.

Tết Đoan Ngọ rơi vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch …. sẽ được dịch là :

- The Duanwu Festival/the Double Fifth Festival, also often known as the Dragon Boat Festival is on/occurs on/is hed on/takes place on the 5th day of the 5th month of the traditional Chinese calendar (Tết Đoan Ngọ của Trung Quốc).

- The Doan Ngo Festival/the Midyear (Nữa Năm) Festival/the Parasite-Killing (Giết Sâu Bọ) Festival is on/falls on/is held on/takes place on the fifth day of the fifth month of the lunar Vietnamese calendar (Tết Đoan Ngọ Việt Nam).

- Dano(Hangul: 단오), also called Surit-nal (Hangul: 수릿날) falls on the 5th day of the fifth month of the lunar Korean calendar (Tết Đoan Ngọ Hàn Quốc).

 

 

Thầy Nguyễn Phước Vĩnh Cố

Nhóm Nghiên cứu ngôn ngữ, Văn Hóa và Dịch thuật