THUẬT NGỮ Y HỌC & DỊCH THUẬT
Nguyễn Phước Vĩnh Cố - Đại học Phan Châu Trinh, Quảng Nam
Dành cho sinh viên Khoa Y K18, K19 trường Đại học Phan Chu Trinh, Quảng Nam
'Computers will never replace translators, but translators who use computers will replace translators who don't' -Timothy Hunt-
Cách đây hơn một tuần, tôi tình cờ đọc một bài viết mà theo tôi thông tin được dịch từ một bài báo trên mạng bằng tiếng Anh về bệnh viêm phổi do coronavirus /kəˈrəʊnəˌvairəs/. Ngoài việc sai thông tin cơ bản vì bản tiếng Anh không cung cấp những lời khuyên và kiến thức về bệnh viêm phổi coronavirus như vậy bài viết còn dịch sai về một thuật ngữ y học. Ở một dòng thì ‘viêm phổi coronavirus’ (thuật ngữ đang được dùng trên các phương tiện truyền thông) nhưng ở dòng khác thì ‘viêm phổi mạch vành mới’ (?)
‘CORONAVIRUS’ /kəˈrəʊnəˌvairəs/ LÀ GÌ?
Theo wikipedia, ‘Tên “coronavirus”/kəˈrəʊnəˌvairəs/ có nguồn gốc từ tiếng Latin corona /kəˈrəʊnə/, có nghĩa là vương miện hoặc hào quang, và đề cập đến sự xuất hiện đặc trưng của virion dưới kính hiển vi điện tử (E. M.) với một rìa lớn, tạo thành một hình ảnh như vương miện hoàng gia hoặc vành nhật hoa’. Chính vì vậy, ‘Coronavirus’ được gọi theo hình dạng của virus giống vương miện (như SARS và MERS)
THUẬT NGỮ ‘MẠCH VÀNH’ & GỐC TỪ ‘CORON/O-’ /kɒrən(əʊ)/
Hầu hết các sách học thuật ngữ y khoa tiếng Anh đều cho nghĩa tương đương của gốc từ ‘coron/o-’ là ‘heart’, tính từ phái sinh của ‘coron/o-’ là ‘coronary’ /kɒrənri/ có nghĩa ‘belonging or relating to the heart’. Tuy nhiên, một số sách khác thì cho nghĩa tương đương của gốc từ này là ‘crown’/kraʊn/(vương miện) hay ‘encircling’ /ɛnˈsɜrkəlɪŋ/ (bao quanh), such as in the coronary blood vessels encircling the heart’ vì ‘coronary’ có hình dạng như ‘vương miện’ (crown /kraʊn/) và các động mạch này ‘bao quanh/vây quanh tim’ nên ở tiếng Việt được gọi là ‘mạch vành’.
VIÊM PHỔI DO CORONAVIRUS (TIẾNG VIỆT) = CORONAVIRUS PNEUMONIA /njuːˈməʊniə/ HOẶC CORONARY VIRUS PNEUMONIA /njuːˈməʊniə/ (TIẾNG ANH) ?
Quay trở lại vấn đề nói đến trong đoạn mở đầu ta có thể hỏi: ‘Tại sao ngoài ‘viêm phổi coronavirus’ lại có ‘viêm phổi mạch vành mới’ ? Hai thuật ngữ này là đồng nghĩa ở tiếng Việt và được dịch từ thuật ngữ tiếng Anh ‘coronavirus pneumonia’? hay thuật ngữ ‘viêm phổi mạch vành mới’ được dịch từ ‘coronary pneumonia’ (?)
ĐI TÌM THUẬT NGỮ…
Nếu ta gõ trên thanh tìm kiếm Google cụm từ ‘coronavirus pneumonia’ thì nó sẽ cho kết quả là 87.100.000 trong (0,44 giây) nhưng gõ cụm từ ‘coronary pneumonia’ thì kết quả chỉ là 15. 500.000 trong (0,42 giây). Điều này cho thấy cụm từ đầu tiên phổ biến hơn cụm từ thứ hai rất nhiều; hơn nữa, cụm từ ‘coronavirus pneumonia’ xuất hiện ngay trang đầu còn cụm từ ‘coronary pneumonia’ ở trang thứ 3 và trang thứ 4 mới lần lượt xuất hiện trong dòng tin sau:
- Neocoronary (Coronavirus) pneumonia spreads more slowly than influenza but has a longer median incubation period.
- Experts: Several clear early warning factors for new coronary pneumonia have been identified.
Như vậy ta có thể kết luận bên cạnh thuật ngữ ‘coronavirus pneumonia’ (‘viêm phổi (do) coronavirus’) mà ta biết thêm cách tạo một từ mới với cấu trúc ‘tính từ’ (coronary) + ‘danh từ’ (pneumonia) tương đương về nghĩa với ‘coronavirus pneumonia’ nên thuật ngữ ‘viêm phổi mạch vành mới’ có thể do dịch theo nghĩa đen của ‘novel/new coronary pneumonia’.
MỘT SỐ THUẬT NGỮ Y KHOA CÓ TÍNH TỪ ‘CORONARY’ (MẠCH VÀNH)
- Coronary artery disease: Bệnh động mạch vành. Từ đồng nghĩa: Coronary heart disease
- Coronary artery bypass surgery: Phẫu thuật bắc cầu (động mạch vành)
- Coronary thrombosis: Huyết khối động mạch vành. Từ đồng nghĩa: Coronary
- Coronary /ˈkɒrənəri/: Huyết khối mạch vành. Từ đồng nghĩa: Coronary thrombosis
- Coronary care unit /ˈkɒrənərɪ kɛə ˈjuːnɪt/: Đơn vị chăm sóc mạch vành/đơn vị chăm sóc chuyên sâu tim mạch
Ví dụ:
- It leads to coronary heart disease and heart attack
- Since 1990, more people have died from coronary heart disease than any other cause.
- He's in hospital after having a coronary last week.
- Lech was admitted to the coronary care unit at the Maastricht University.
Xin giới thiệu một số website có thuật ngữ ‘coronary pneumonia’:
https://www.precisionvaccinations.com/covid-19-disease-mort…
https://flutrackers.com/…/829265-experts-several-clear-earl…
https://www.facebook.com/groups/nhomngonnguvanhoadichthuat/permalink/3162958933929285/
